Echa historii - 73. rocznica słynnej akcji wywiadu Armii Krajowej

Opublikowano: poniedziałek, 17 lipca 2017 - 11:22

Zbigniew Mączka - Burmistrz Radłowa, Ks. Zbigniew Szostak - Kustosz Sanktuarium bł. Karoliny Kózkówny w Zabawie, płk Zdzisław Baszak - Prezes Honorowy Światowego Związku Żołnierzy AK Okręg Tarnów zapraszają na obchody 73. rocznicy Akcji „III Most” które odbędą się w Zabawie oraz Wał Rudzie 22 i 23 lipca 2017 roku. Uroczystości odbywają się pod honorowym patronatem Starosty Tarnowskiego Romana Łucarza.

Program obchodów przedstawia się następująco:

22 lipca 2017 r. (sobota) - Zabawa - Sanktuarium bł. Karoliny

godz. 9:00 - „Wrześniowymi drogami żołnierzy 20. Pułku piechoty Ziemi Krakowskiej” - II edycja

Zbiórka o godz. 09:00 na parkingu przed kościołem w Zabawie. Stąd uczestnicy zostaną przewiezieni do Jagniówki. Trasa marszu: Jagniówka - lasy radłowskie - Wał-Ruda - Zabawa - Biskupice Radłowskie. Zakończenie ok. godz. 17:00.  Do udziału zaproszeni są rekonstruktorzy odtwarzający Wojsko Polskie z okresu II RP oraz ludność cywilną. W trakcie przeprowadzone będą ćwiczenia z taktyki drużyny piechoty oraz obsługi broni zespołowej, a także przedstawimy historię walk o przeprawy na Dunajcu we wrześniu 1939 roku.

godz. 20:00 - spotkanie z historią - rekonstrukcja konspiracyjnego lądowiska „Motyl” Armii Krajowej z udziałem świadków historii


23 lipca 2017 r. (niedziela) - Wał Ruda - pomnik upamiętniający Akcję „III Most”

godz. 9:30 - uroczystości oficjalne
- hymn państwowy
- wystąpienia organizatorów i gości
- złożenie wiązanek kwiatów

godz. 10:30 - Zabawa - Sanktuarium bł. Karoliny Kózkówny
godz. 10:30 - msza św. w intencji uczestników Akcji „III Most”
godz. 12:00 - piknik historyczny
- wręczenie odznaczeń i dyplomów pamiątkowych Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej
- gawęda historyczna o akcji „III Most”
- historia samolotu Dakota i jego fragmentów sprowadzonych do Zabawy
- prezentacja wystawy fotograficznej o Akcji „III Most”
- gry, zabawy, konkursy


Echa historii - Armia Krajowa przeciwko broni V-2. Akcja „Most III” - 25/26 lipca 1944 r.

Gdy Anglicy zażądali od Polaków przekazania im zdobytych przez wywiad Armii Krajowej elementów niemieckiej rakiety balistycznej V-2, zawiadomili, że przyślą samolot i poprosili o wskazanie miejsca lądowania. W 1944 roku odbyły się już dwa lądowania alianckiego samolotu na terytorium okupowanej Polski: 16 kwietnia podczas Akcji „Most” oraz 30 maja w ramach Akcji „Most II”. Do tej drugiej operacji został wykorzystany teren między miejscowościami Wał-Ruda i Jadowniki Mokre (obecnie gmina Radłów, Powiat Tarnowski). To lądowisko polowe otrzymało kryptonim „Motyl” (Underwriter). Nowej operacji nadano kryptonim „Most III” i jako jej miejsce wskazano właśnie „Motyla”. Za jej organizację odpowiedzialni byli major Bolesław Dorembowicz („Styka”) i jako oficer startowy por. pil. Włodzimierz Gedymin („Włodek”).

4 lipca części rakiety V-2 (ukryte w dwóch stalowych butlach tlenowych) zostały z Warszawy przetransportowane samochodem ciężarowym do Tarnowa, a następnie pod Żabno. 3 lipca do Żabna przybył Jerzy Chmielewski z raportem o broni V-2 oraz oficer startowy „Włodek” z radiostacją, mającą posłużyć do kontaktu z lotniskiem w Brindisi we Włoszech, skąd miał wystartować oczekiwany samolot.

Termin przylotu samolotu typu Douglas C-47 Skytrain przewidziano na 15 lipca. Pojawiły się jednak duże komplikacje. W pobliżu Motyla Niemcy urządzili własne lotnisko polowe. Z kolei w wyniku długich opadów teren lądowiska rozmókł i stał się grząski. Oddziały Armii Krajowej Inspektoratu Tarnów oczekiwały na wykonanie powierzonego im zadania. Wydłużający się czas oczekiwania poważnie zagrażał jego wykonaniu. Dopiero 25 lipca nadeszła wiadomość z Brindisi, że samolot przyleci o północy. Do akcji weszły oddziały Armii Krajowej i Batalionów Chłopskich (w sumie ponad 400 osób), które ubezpieczyły teren lotniska.


Samolot nadleciał z pewnym opóźnieniem. Pierwszym pilotem Dakoty był Nowozelandczyk Stanley George Culliford, drugim Polak Kazimierz Sztajer z 1586 Eskadry Specjalnego Przeznaczenia. Po wylądowaniu, w ciągu 10 minut samolot został rozładowany, dokonano załadunku worków z częściami rakiety oraz pasażerami: Jerzym Chmielewskim i pięcioma innymi osobami, emisariuszami polskiego rządu na emigracji. Jednakże próba startu nie powiodła się gdyż koła maszyny ugrzęzły w podmokłym podłożu. Również druga próba poderwania maszyny okazała się bezowocna. Istniało duże niebezpieczeństwo, iż hałas silników Dakoty ściągnie oddziały niemieckie.

Sytuacja stała się dramatyczna. Rozważano możliwość podpalenia maszyny, jednakże takie rozwiązanie doprowadziłoby do pacyfikacji okolicznych miejscowości przez Niemców. Zdeterminowani żołnierze Armii Krajowej starali się za wszelką cenę doprowadzić do startu samolotu. W końcu z inicjatywy Zdzisława Baszaka „Pirata”, zastępcy dowódcy osłony lotniska (kapitana Władysława Kabata „Brzechwy”), przyniesiono deski, które podłożono pod koła. W końcu samolot drgnął, ruszył z miejsca i wystartował. Miał on przebywać na ziemi kilka minut, jednak pobyt ten przedłużył się do około godziny.    

Dakota wylądowała w bazie lotniczej w Campo Cassale o godz. 05:43 26 lipca 1944 roku. Cała operacja trwała łącznie z pobytem na ziemi 10 godz. 15 min. W ten sposób tajemnica niemieckiej broni V-2 trafiła w ręce aliantów. Uczestnicy Akcji „Most III”, polscy żołnierze Armii Krajowej dopiero po wojnie dowiedzieli się, że „Oni ocalili Londyn…”.